Dünyada ilk kez Osmanlı Devleti’nde kurulan kadınlar teşkilatı: “Bacıyan-ı Rum”

Kırşehir denince akla ilk gelen kültürel değerlerinden biriside Ahilik olarak biliniyor. Osmanlı toplumunun en belirleyici özelliklerinden olan, esnaf ve sanatkâr camiasının tarihine bakıldığı zaman “Ahilik” ve “Fütüvvet” önemli bir yere sahip. En dikkatleri çeken özelliği ise Dünyada ilk kez Osmanlı Devleti’nde kurulan kadınlar teşkilatı: “Bacıyan-ı Rum” u kayıt altına alması. Kırşehir Kültür Turizm İl Müdür yardımcısı Eyüp Temur ile Tarihte ‘Ahilik’ üzerine bir söyleşi gerçekleştirdik.

Haber-Fotoğraf-Tuğçe Dinç

12. yy. da temellerinin Kırşehir’de atıldığı ve daha sonra tüm Anadolu’ya yayılan ve günümüze kadar süregelen bir kültürel, sosyal ve ekonomik oluşumdur ‘Ahilik.’ Bu kurum tarikat olmaktan ziyade kültürel yönlerini de barındıran dünya düzeni kapsıyor. Kırşehir Kültür Turizm İl Müdür yardımcısı Eyüp Temur, Ahiliğin (800 yıllık bir zamandan) 1300’lü yıllarında Selçuklu döneminde başladığını söyleyerek, devletin işlerini yapan 32 esnafı içerisinde barındıran bir teşkilat olduğunu vurguladı. Dünyada ilk esnaf teşkilatının 1300 yıllarında başladığını ifade eden Eyüp Temur; “Ahi Evran-ı Veli 1172 yılında Azerbaycan’ın Hoy kasabasında doğdu. Asıl adı Nasirüddin Mahmud bin Ahmed el-Hoyi (Hoylu Ahmet’in oğlu Mahmut)’dir. Fahruddin-i Razi’den tefsir dersleri aldı. Hadis, kelam, fıkıh ve tasavvuf hakkında kitapları yazdı ve aynı zamanda felsefe, tıp, kimya sahalarında da bilgi sahibidir.” şeklinde konuştu. Kırşehir şehrinden de söz eden Eyüp Temur, kırtasiye olsun, lokanta olsun, iş yerleri olsun, kuaför vs olsun isminin yanında bir ‘Ahi’ yazısını görebileceğimizin dikkatini çekiyor.

Dünyadaki ilk kadınlar teşkilatı: Bacıyan-ı Rum

Eyüp Temur, Bacıyan-ı Rum teşkilatı’nın, Anadolu kadınlarını gerektiğinde düşmanlara karşı vatan savunmasında eşlerinin yanında mücadele etmesi ve gerektiğinde de kültürde, sanatta, edebiyatta, sosyal ve ekonomik alanlarda kalkınıp gelişmesini sağladığı için, kurulduğundan söz ederek Anadolu Kadınlar Birliği, kadınlar arasındaki yardımseverliğin, konukseverliğin, doğruluk ve merhametin gelişmesine katkı sağladığını ifade etti. Ahilikte dört tane sınıfın olduğunu belirten Temur, bunlardan Gaziyan-ı Rum’un ahiliğin asker teşkilatı, Ahiyan-ı Rum’un esnaf teşkilatı, Abdalan-ı Rum’un tasavvuf teşkilatı ve son olarak, Bacıyan-ı Rum’un dünyada ilk defa uygulanan kadınlar teşkilatı olduğunu ve imece usulü sanat öğretildiğini dile getirdi. Kadınlar teşkilatının, Türk dilinin, Türk kültürünün ve İslam anlayışının kadınlar arasında yayılmasını hızlandırdığını dile getiren Temur şunları söyledi; “Anadolu Kadınlar Birliği, Ahilerin Kadınlar Birliği, Ahilerin Kadınlar Kolu olarak yetim ve kimsesiz genç kızları himayesine almış, onların eğitimlerinden, ev-bark sahibi olmalarından sorumlu olmuşlardır. Bunun dışında kimsesiz ihtiyar kadınların bakımı, genç kızların evlendirilmesi gibi birtakım sosyal hizmetlerde bulundular ve maddi sıkıntı içinde olaylara yardım elini uzatmışlardır.” Temur, bir esnaf aldatıcı ise, pabucunun dama atıldığını ve ondan alışveriş yapılmadığını ve iş yerinin mühürlendiğini söyledi. Çırak kalfa olurken, kalfa usta olurken şet kuşatma törenlerinin düzenlendiğini ifade ederek; “Kalfa veya çırak bir mamul üretiyor, Ahi şeyhleri bunu beğenirse şet kuşanıyor ve çırak kalfa, kalfa usta oluyor.” şeklinde kaydetti. Ahilikte dört özellik olduğunu belirten Temur, bunların akıl, ahlak, bilim ve çalışmaktan geçtiğinin altını çizdi. Müslüman olmayanın Ahi teşkilatına giremediğini söyleyen Temur; “Büyük günah işleyende, yalan söyleyende, kötü alışkanlıkları olanlarda bulundurulmaz.” dedi. Temur, 1300’lü yıllarda şu anki olmayan kurumlardan; bankalar, sendikalar, vakıflar, bağ kur, sosyal güvenlik kurumu, emekli sandığı, ziraat odası, ticaret odası ve esnaf odasının hepsinin başlangıcının Ahilikten geldiğine dikkat çekti. Temur, Moğollar istilasında Malya’da 93 yaşında Ahi Evran’ın şehit düştüğünü vurguladı.

Ahiliğin özü; cömertlik, kardeşlik ve yiğitlik

Temur, 1205 yılında Anadolu’ya gelen Ahi Evran-ı Veli’nin, Kayseri, Konya ve Denizli’de kaldıktan sonra Kırşehir’e geldiğini ve ömrünün sonuna kadar burada yaşadığının altını çizdi. Ahiliğin; eli açık, cömert, konuksever, kardeş ve yiğit anlamına geldiğini söyleyen Temur sözlerini şöyle sürdürdü; “Türkler arasında gelişip yaygınlaşan sanat, ticareti dayanışma ve yardımlaşma kurumudur. Ahilik; iş ahlakını savunan, sermayeyi ve işçinin alın terini koruyan, akıl, ahlak, bilim ve çalışma prensipleri üzerine kurulan, günümüzün kooperatifçilik, sendikacılık, sosyal güvenlik, kalite ve fiyat kontrol sistemine benzer yönleri olan bir teşkilattır.” Ahiliğin kalfalıktan ustalığa geçen kişilere bir törenle şed bağlandığına dikkat çeken Temur; “Böylece fütüvvet yoluna giren ustanın, Ahi Evran düsturuna göre, ‘Elini, sofranı, kapını açık tut, dilini, gözünü ve belini bağlı tut’ ilkesine bağlı kalınırdı.” dedi. Mesleği debbağlık olan Ahi Evran-ı Veli’nin kurmuş olduğu teşkilatın Selçuklu ve Osmanlı coğrafyasında yayılmasını sağladığı şeklinde konuşan Temur; “Ahilik Teşkilatı’nın, Osmanlı Devleti’nin kuruluş safhasında da büyük etkisi olmuştur. ” diyerek vurgu yaptı.

Her yıl Ahilik etkinlikleri kutlanıyor

Her yıl Mayıs ayında Kırşehir merkez olmak üzere tüm yurtta çeşitli etkinliklerle kutlandığını kaydeden Temur, Ahiliğin temel amacının, atölye veya tezgâhta sanatı, zaviyede güzel ahlakı öğreterek, topluma “iyi ahlaklı, üretken ve çalışkan insan” yetiştirmek olduğunun altını çizdi. Temur, ayrıca; “Üst düzeyde üretim gerçekleştirmek, üstün kalitede mal ve hizmet üretmek, tüketici haklarını ve hayatını korumak, üreticilerin eğitimini ve bilgi paylaşımını sağlamak ve toplumun ekonomik ve sosyal yaşamını gerçekleştirmek.” dedi. Son olarak Temur, yeri geldiği zamanda yurt savunmasına katılmak, Ahiliğin diğer amaçları arasında yer almaktadır şeklinde ifadelerde bulundu.