Dünyadaki İlk Astronomi Keşfi: “Cacabey Gök Bilim Medresesi”

Kırşehir il merkezinde bulunan, “Cacabey Gök Bilim Medresesi” Selçuklu dönemi yıllarında, Nurettin Cibril Bin Cacabey tarafından yaptırılmış. Yapı şu anda cami olarak işlev görse de zamanında rasathane ve gözlemevi olarak kullanılmış. Dünyanın ilk astronomi okulu olarak kayıt altına alınan “Cacabey Gök Bilim Medresesi” UNESCO geçici dünya miras listesine alınan yapılarımızdan.

Haber-Fotoğraf-Tuğçe Dinç

Kırşehir Belediyesi başkan yardımcısı Emre Şahinci ile “Cacabey Gök Bilim Medresesi” hakkında konuştuk. Emre Şahinci, Kırşehir’in erenler diyarı olduğunu belirterek şunları söyledi; “Âşık Paşa’sı ile Ahi Evran’ı ile Melik Gazi’si ile Süleyman Türkmani ile Cacabey’i ile Kırşehir kültürel bir ildir. Cacabey, Türk tarihinde önemli bir bilim insanıdır. Astronomiye olan ilgisi ve bu konuda eğitim ve re bilecek donanım ve yeterlilikte olması kendisinin bir medrese açma kararına itmiştir. Kendi adıyla bir medrese açan Cacabey, bu medreseyi Kırşehir’in tam ortasına açmıştır.” Şahinci, kurulan medresenin de kubbe kısmının açık olarak inşa edildiğini, alt kısmına da su kuyusu yaptırıldığını vurguladı. Şahinci; “Bu sayede akşamları kuyuya görüntüsü akseden yıldızların da izlenebilme imkânı bulunurdu.” dedi. Şahinci, Cacabey’in bilim dünyasına kattığı dört ayrı vakıfname eserinin de var olduğunu ifade ederek; “Bazıları Moğolca dilinde, bazıları Arapça dilinde yazılan bu eserlerin içeriğinde mektep hakkında, zaviye hakkında, medrese ve türbe hakkındadır.” şeklinde konuştu.

Yapıt astronomi biliminin özelliklerini yansıtıyor

Şahinci, 1200 yıllarında yapılan Cacabey’in astronomi ile ilgili olarak, bir Gök Bilim Merkezinin öneminden bahsederek, mimari zenginliğine ve o mimar zekâsının önemine dikkat çekti. Şahinci sözlerine şöyle devam etti; “Caminin girişinde sütunlar vardır. Bunlar astronomiyi andıran füzelere çok benzerdir. Kapının giriş şekilleri ve penceresine baktığımızda her bir motifi bilimden yararlanmıştır.” Astronomiye baktığımızda genel olarak fen ve matematikten yararlanıldığını vurgulayan Şahinci; “Medresenin yukarısına baktığımızda bir kubbe vardır. Kubbenin üstü açıktır. Tam altına gelen bölgede kuyu vardır. İçinde ki su ile yıldızların ve ayın hareketlerini suya yansıtarak orada incelenmiştir. Demek oluyor ki biz 1200 yıllarında fen ve astronomi bilimi olarak dünyada en gelişmiş ülkelerden, milletlerden biriyiz.” sözlerine yer verdi. Şahinci, eşsiz mimarisinin yanı sıra özellikle güneş sistemindeki gezegenleri sembolize eden iç sütuncelerin olduğunu kaydederek; “Rasat kuyusu, aydınlık feneri ve gözlem kulesi ile dikkatleri çeken Cacabey Medresesi astronomi eğitimi veren ilk merkezlerden biri ve belki de en önemlisidir.” şeklinde konuştu.

Simge ve sembollerle işlenen bir mimari sistem

Şahinci, Gökbilim (Astronomi) araştırmalarının yanında; hukuk, mantık, geometri, matematik, tarih, coğrafya, tefsir, hadis, tasavvuf, ayrıca Türk dili ve kültürünün öğretildiği medresenin dikkat çekici ve ilgi gören sembollerden oluşturulduğunu vurguladı. Medresede, ilk dikkati çeken, dış cephede ve köşelerde bulunan sütunceler olduğunu belirten Şahinci, toplam üç adet olan sütuncelerin, roketin ateşleme ve fırlatma halini gösterdiğine inanıldığını ifade etti. Yapıtın bir diğer dikkat çeken unsurunun çift renkli Taç Kapı’nın olduğunu kaydeden Şahinci, devamını şöyle dile getirdi; “Özellikle Taç Kapı’nın girişindeki sütuncelerin başlıklarından sarkıtılan kürelerin, ay’ı ve güneşi sembolize ettiği, ayrıca alanlığın sağ ve sol alt köşesinde yer alan dairesel şekillerin ekvator çizgisini ve eksen eğikliğini gösterdiği üzerine yapılan yorumlar, tartışmaları doruk noktasına çıkardı.Ayrıca kapının üzerinde Kur’an’ı Kerim’den ayetlerde yer almaktadır.”

Gözlem kulesi olarak kullanılan ‘Minare’

Şahinci, minarenin gözlem kulesi olarak kullanılması ile ilgili şu bilgilere yer verdi; “21 m. yüksekliğindeki Gözlem Kulesi, yapının güneybatı cephesine ve yapıdan 22 cm ayrı olarak inşa edilmiştir. İç mekânda ise, avlunun ortasında gök bilim incelemelerinin yapıldığı rasat kuyusu ile hemen üzerinde aydınlık feneri yer almaktadır. Ayrıca eğitim amaçlı yapılmış 8 adet öğrenci odası bulunmaktadır.” Şahinci, aynı zamanda koni ve kürelerin üst üste bindirilmesiyle oluştuğunu söyleyerek, ana eyvanın köşelerinde yer alan sütuncelerin, güneş sistemindeki gezegenleri sembolize ettiği düşüncesinin yaygın olduğunu savundu. Medresenin yanında 2018 yılı sonlarında ‘Astronomi Müzesi’ni de kuracaklarını dile getiren Şahinci, Müslüman bilim adamlarının tüm icatları ve eserlerinin burada sergileneceğini belirtti. Son olarak Şahinci, Cacabey türbesinin de medresenin içerisinde olduğunu vurgulayarak, çok sayıda yabancı ve Türk ziyaretçilerinin

olduğunu kaydetti.